Historia jeansów – jak dżinsy stały się najbardziej uniwersalnym ubraniem świata

Początki denimu i geneza nazwy „jeans”

Historia materiału, z którego szyje się jeansy, sięga znacznie dalej niż XIX wiek. Już w XII wieku we włoskim mieście Genua na szeroką skalę produkowano bardzo trwały, lekki materiał o intensywnie niebieskim odcieniu, będący jednym z najpopularniejszych towarów eksportowanych do średniowiecznej Anglii. Tkanina ta była nazywana jeans od francuskiego określenia „bleu de Genes”, czyli błękit z Genui. Przez port w Genui eksportowano ją między innymi do Ameryki, a ponieważ Amerykanie wymawiali nazwę miasta jako „Genes”, stąd wzięła się nazwa „jeans”.

Rewolucja z Nîmes – narodziny denimu

Tkanina z Genui została z czasem zdetronizowana przez znacznie cięższą i bardziej wytrzymałą mieszankę pochodzącą z francuskiego miasta Nîmes. Nowy materiał nazwano na jej cześć denimem – od francuskiego „de Nîmes”, czyli z Nîmes. Denim był tkaniną o splocie skośnym wykonanym przy użyciu jednej nici kolorowej i jednej nici białej. Tkacze używali barwnika w kolorze indygo do farbowania nitek osnowy na niebiesko, ale nitki główne pozostawały w naturalnym białym kolorze. Ten charakterystyczny splot sprawił, że materiał był niezwykle wytrzymały i idealny do odzieży roboczej.

Na przełomie XVII i XVIII wieku denim trafił na kontynent amerykański, gdzie zamiennie nazywano go także mianem jeans. Szyto z niego spodnie dla marynarzy oraz pracowników portowych. Kolor niebieski uzyskiwano początkowo z naturalnego barwnika z liści półkrzewu o nazwie Indigofera tinctoria eksportowanego z Indii. Produkcja była jednak kosztowna, aż do 1883 roku, gdy niemiecki chemik Adolf von Baeyer wynalazł syntetyczny barwnik indygo – trwalszy, niezawodny i tani w produkcji.

Levi Strauss i rewolucyjna innowacja Jacoba Davisa

W branży odzieżowej denim spopularyzowany został dopiero w połowie XIX wieku, a dokonał tego niemiecki emigrant żydowskiego pochodzenia – Levi Strauss. Urodzony jako Löb Strauß w Bawarii, przybył do Nowego Jorku w 1847 roku, a następnie w 1853 roku dotarł do San Francisco podczas kalifornijskiej gorączki złota. Jego pierwotnym celem było otwarcie filii pasmanterii, którą w Nowym Jorku prowadzili jego bracia. Przez 20 lat rozwinął biznes, zamieniając małą pasmanterię na dobrze funkcjonującą hurtownię tekstylną.

Problem rozrywających się kieszeni i genialne rozwiązanie

Jednym z wielu klientów hurtowni Levi Strauss był krawiec z Reno w stanie Nevada – Jacob Davis, łotewski imigrant. Pewien klient Davisa regularnie rozdzierał kieszenie swoich roboczych spodni. Aby temu zapobiec, krawiec zaczął szukać sposobu na ich wzmocnienie. Po licznych próbach stwierdził, że najbardziej skuteczne jest umieszczenie w miejscach najbardziej narażonych na rozdarcie metalowych nitów. Innowacyjny pomysł szybko zyskał sympatię klientów, a Davis zaczął obawiać się kradzieży tego świetnego pomysłu.

Postanowił poszukać wspólnika, by wspólnie opatentować wynalazek. Spółka z Levim Straussem wydała mu się doskonałym posunięciem – Levi dostarczałby niezbędnych materiałów, a Jacob przygotowywał spodnie. Problem stanowiła jednak suma 68 dolarów potrzebna na opatentowanie rozwiązania – w połowie XIX wieku to była znaczna kwota. Znający branżę Levi dostrzegł potencjał w nowym produkcie i chętnie zgodził się założyć spółkę z Jacobem Davisem. Data 20 maja 1873 roku, kiedy wspólnicy otrzymali patent nr 139,121 z amerykańskiego urzędu patentowego, oficjalnie uznawana jest za czas powstania współczesnych jeansów.

• Pierwotna nazwa: Pierwsze jeansy robocze marki Levi’s nazywano „Waist overalls” (w języku polskim „kombinezon do pasa”) ze względu na ich niezwykłą wytrzymałość
• Kultowy model 501: W 1905 roku premierę miał legendarny dziś model Levi’s o numerze 501 w fasonie bootcut, który pozostaje w produkcji do dziś
• Pierwsze damskie jeansy: Dopiero w 1934 roku firma stworzyła pierwsze niebieskie dżinsy dla kobiet – tzw. „Lady Levi’s”, które rok później zostały rozpromowane przez amerykański magazyn modowy Vogue
• Ewolucja technologiczna: W latach 30. marka zamiast guzików zaczęła stosować zamek błyskawiczny, wprowadzając kolejną innowację w świecie odzieży

Jeansy podbijają Hollywood – lata 30. i 50. XX wieku

Przez pierwszą połowę XX wieku jeansy nosili głównie robotnicy, rolnicy i kowboje. Dla przedstawicieli tych zawodów spodnie z denimu pełniły funkcję odzieży roboczej – wytrzymałej, wygodnej i nie krępującej ruchów. Prawdziwa rewolucja przyszła wraz z kinem. W latach 30. i 40. jeansy zaczęły pojawiać się w westernach jako strój kowbojów, ale wciąż były postrzegane jako odzież stricte robocza. Symbolika kowbojska łączona z męskością, odwagą i niezależnością powoli zaczęła budować nowy wizerunek denimowych spodni.

Bunt, wolność i ikony kina lat 50.

Prawdziwy przełom nastąpił w latach 50., gdy jeansy pojawiły się na gwiazdach filmowych, które określiły nową erę mody młodzieżowej. Kiedy Marlon Brando wcielił się w rolę buntowniczego motocyklisty w „Dzikim” (1953), a James Dean zagrał ikonicznego tytułowego „Buntownika bez powodu” (1955), jeansy przestały być tylko spodniami roboczymi. Stały się manifestem młodzieżowego nonkonformizmu, symbolem wolności i protestu przeciwko konserwatywnym normom społecznym.

W tamtym czasie jeansy miały fason pudełkowy – dość sztywny, prosty, nie za obcisły i niezbyt szeroki. Dobrze widziane były również wywinięte nogawki odsłaniające kostkę. Najczęściej noszone w zestawie z prostym białym podkoszulkiem tworzyły bezpretensjonalny look, który stał się mundurem młodego pokolenia. Odbiorcy zaczęli utożsamiać markę z buntem, nonszalancją i wolnością. W levisach pokazywali się też często Elvis Presley, Marilyn Monroe i Brigitte Bardot, która pod koniec dekady do denimowych spodni zaczęła dobierać wysokie buty i urocze sweterki, nadając im bardziej kobiecy charakter.

Do Europy marka jeansów Levi’s trafiła w latach 40. wraz z amerykańskimi żołnierzami walczącymi na frontach II wojny światowej. Po wojnie dżinsy zadomowiły się w ubiorze codziennym, stając się symbolem amerykańskiego stylu życia i marzeń o „amerykańskim śnie”. W konserwatywnej Europie niebieskie, nitowane spodnie wywołały jednak początkowo szok i kontrowersje.

Rewolucja kulturowa i społeczna – jeansy w latach 60. i 70.

Hippisi, dzwony i kultura protestu

Lata 60. i 70. to dekada, w której jeansy stawały się coraz bardziej rozkloszowane i lepiej dopasowane w udach oraz talii. W rozsławieniu dzwonów ogromny udział miały gwiazdy muzyki, między innymi Cher, Mick Jagger i Jimi Hendrix. Kojarzone z kulturą hipisowską, symbolizowały luz, wolność w modzie i ekscentryzm. Pod koniec lat 60. zadebiutował też krój boot-cut, czyli jeansy lekko rozszerzane od kolana, które miały pomieścić buty.

Choć kultura hipisowska powoli się wyciszała, dzwony pozostały najpopularniejszym fasonem spodni przez całe lata 70. Ruch hipisowski oznaczał wolność, bliskość z naturą i indywidualizm, co odzwierciedlało się również w modyfikacjach jeansów – szydełkowane detale, frędzle, hafty, naszywki i kolorowe aplikacje. Jeansy przestały być jedynie niebieskie – pojawiały się w całej gamie kolorów ziemi charakterystycznych dla estetyki lat 70.

W tym samym czasie jeansy zaczęły być coraz bardziej akceptowane społecznie. Utożsamiane z marzeniami o „amerykańskim śnie” stały się strojem pokoleniowym – swoistego rodzaju mundurem obowiązującym podczas młodzieżowej rewolty końca lat 60. Obyczajowy skandal wywołał w 1969 roku włoski fotograf Oliviero Toscani, który wyprodukował spodnie o nazwie Jesus Jeans z prowokacyjną reklamą: „Nie będziesz miał cudzych dżinsów przede mną”. Kolejna reklama pokazywała krótkie spodenki na kobiecych pośladkach i podpis „Kto mnie kocha, niech idzie za mną”.

Komercjalizacja i moda luksusowa – lata 80. i 90.

Lata 80. stały się czasem komercjalizacji jeansów. Wielkie firmy dostrzegły w nich ogromny potencjał, który postanowiły przekuć w wymierny zysk. Wrangler, Lee i Calvin Klein rywalizowali ze sobą, oferując jeansy, które przedstawiano jako element luksusowej mody. Zaczęto reklamować spodnie denimowe na szeroką skalę, a w kampaniach pojawiały się największe gwiazdy.

Calvin Klein i rewolucja w marketingu

Kiedy w 1978 roku Calvin Klein zaprojektował swoje pierwsze denimowe spodnie, w pierwszym tygodniu sprzedaży kupiono ponad 200 tysięcy par. Nigdy wcześniej żadne jeansy marki luksusowej nie stały się aż tak popularne. W 1981 roku gwiazdą kontrowersyjnej kampanii stała się piętnastoletnia Brooke Shields z hasłem sugerującym brak bielizny pod jeansami CK. Reklama wywołała skandal, ale jeszcze bardziej rozsławiła charakterystyczne logo firmy, które pojawiło się na gumowych elementach wszystkich ubrań zaprojektowanych przez markę.

W latach 80. popularne były dwa przeciwstawne fasony – obcisłe rurki, im ciaśniejsze i bardziej eksponujące kształty, tym lepiej, oraz workowate mom jeans z wysokim stanem i wywiniętymi nogawkami. Dżinsy zaczęły być przecierane, dziurawione i dekatyzowane – sztucznie postarzane, co stało się ogromnym trendem. Dynamiczny rozwój technologii zaowocował wprowadzeniem kilku innowacji w obróbce denimu.

Grunge, hip-hop i demokratyzacja stylu w latach 90.

Lata 90. przyniosły zupełnie nowe spojrzenie na jeansy. Spodnie baggy i styl grunge zdominowały dekadę. Luźne, nisko osadzone spodnie z dużymi kieszeniami były noszone zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Rozwój muzyki grunge przyniósł Nirvanę, wraz z którą dostaliśmy flanelowe koszule, trampki, porwane jeansy i koszulki z napisami. Spodnie jeansowe, zniszczone i postrzępione, stały się ikoną tamtego okresu.

Jednocześnie kultura hip-hopowa wprowadziła na rynek odzieżowy zupełnie nowe elementy – szerokie, workowate jeansy noszone nisko na biodrach, często w oversizowych rozmiarach. Modne stały się też przetarte jeansy, lejące się spodnie, zwężane ku dołowi spódnice i krótkie topy zestawiane z denimem. Jeansy zaczęły się pojawiać w kolekcjach najznakomitszych współczesnych marek, w tym Guess i Tommy Hilfiger.

To były również lata 90. gdy międzynarodowe kariery zaczęły robić supermodelki – Kate Moss, Cindy Crawford, Claudia Schiffer, Linda Evangelista i Naomi Campbell stały się ikonami mody, często fotografowane w jeansach. Denim przestał być wyłącznie casualowy – zaczął pojawiać się na wybiegach haute couture i w kolekcjach luksusowych domów mody.

XXI wiek – jeansy dla każdego i zrównoważony rozwój

W XXI wieku nie wyobrażamy sobie, że w naszej szafie mogłoby zabraknąć jeansów. Traktujemy je jako uniwersalny i ponadczasowy element garderoby. Chętnie zakładamy je do stylizacji formalnych i casualowych. Obecnie większość marek modowych na rynku masowym oferuje własną gamę jeansów w dziesiątkach fasonów – od super obcisłych skinny, przez boyfriend i girlfriend, mom jeans, wide leg, flare, boot-cut, aż po cargo i carpenter.

Technologia i komfort

Dziś do denimu coraz częściej dodaje się włókna elastanu, aby zwiększyć jego rozciągliwość i uczynić spodnie jeszcze bardziej wygodnymi w codziennym użytkowaniu. Producenci prześcigają się nie tylko w fasonach jeansów i ich zdobieniu, ale też w nowoczesnych technologiach produkcji. Popularne stały się stretch jeans, które łączą wygodę materiałów elastycznych z estetyką tradycyjnego denimu.

Zrównoważony rozwój i świadoma produkcja

Współczesne firmy dążą do zrównoważonego rozwoju i wcielają w życie różne rozwiązania proekologiczne. Levi’s stara się zredukować zużycie wody i chemikaliów w produkcji denimu. Rocznie produkuje się około miliarda par niebieskich jeansów, co czyni przemysł dżinsowy jednym z największych konsumentów wody i energii. Rosnąca świadomość ekologiczna konsumentów zmusza marki do wprowadzania innowacji – od recyklingu denimu, przez organic cotton, po technologie oszczędzające wodę w procesie barwienia.

Powstają też marki specjalizujące się w sustainable denim – jeansach produkowanych w sposób etyczny i ekologiczny, często z recyklowanych materiałów. Vintage jeansy zyskują na popularności nie tylko ze względów estetycznych, ale także jako forma mody cyrkularnej i przeciwstawienia się kulturze fast fashion.

Jeansy jako symbol demokratyzacji mody

Dziś jeansy to coś więcej niż zwyczajny element garderoby – stanowią styl życia oparty na wolności i indywidualizmie. Pojawiają się w filmach i teledyskach, odegrały ważną rolę w popkulturze. Za sprawą artystów takich jak Andy Warhol, który jako pierwszy nosił je w połączeniu z koszulą w kratkę, krawatem oraz granatową marynarką uniwersytecką, oraz Bruce’a Springsteena, stały się symbolem amerykańskiego stylu życia.

Co istotne, dżinsy Levi’s i innych marek zakładają zarówno członkowie subkultur, zwykli robotnicy, jak również uniwersyteccy profesorowie, prezesi korporacji i gwiazdy show-biznesu. To właśnie ta demokratyczność czyni jeansy wyjątkowym fenomenem w świecie mody. Nie ma innego elementu garderoby, który byłby równie uniwersalny i ponadklasowy.

Yves Saint Laurent, założyciel słynnego domu mody YSL, powiedział kiedyś że żałuje, iż nie wynalazł dżinsów, nazywając je najbardziej spektakulnymi, praktycznymi i nonszalanckimi spodniami w historii mody. Historia jeansów przypomina opowieść o transformacji, która rozegrała się na przestrzeni 150 lat. Początkowo nosili je robotnicy, później stały się popularne w środowiskach nonkonformistycznych, a dziś znalazły stałe miejsce w kulturze masowej i haute couture jednocześnie.